‘Ang Presidente ug ang prensa’: Pooled editorial in Bisaya

Introduction: President and press have common duty

Pooled editorial in English: The Prez and the press

Pooled editorial in Filipino: Ang Pangulo at ang press

SUBO NGA panaglantugiay ang nahimong tagdanay tali sa media ug sa atong umalabot Presidente Rodrigo Duterte. Tungod niini, daw nakalimtan nga ang duruha managsama’ng may kaakuhan sa pagsilbi ug pagpahibalo sa mga isyu, panghitabo ug palisiya nga kalambigit ang interes sa katawhan.

Ang presidente—isip hepe ehekutibo, tuburan sa direksyon pakigrelasyon sa ubang nasud, tagdumala sa nasudnong panimalay, tigbalantay sa kahusay ug kalinaw, pangulo sa armadong kusog, ug tigpahapsay sa nanagbanging mga palisiya—ang pinakaimportanteng tinubdan sa pagbalita ug palisiya. Subay sa balaod, ang presidente ang mangulo sa nasud ug magpatunhay sa dayag, responsable, ug maayong panggamhanan.

Sa pikas bahin, ang Konstitusyon naglatid sa katungod sa katawhan sa gawasnong pagpamulong, prensa, pagpahayag, ug malinawong katiguman. Gisiguro usab niini ang katungod alang sa due process, patas nga pagtratar sa tanan ilalom sa balaod, kasayuran sa lakaw sa kagamhanan, hustisya, ug pagpakabuhi.

Isip mata sa katawhan, ang media ang tigbalantay ug tig-amoma niining mga katungod. Kini nga tahas angay panghingusgan tungod sa atong kasinatian sa naiaging mga presidente ug ang atong kasaysayan pagkahiagum sa diktadurya. Sa ngalan sa katawhan, ang media angay gawasnon nga manukiduki ug mobatikos sa mga opisyal sa kagamhanan, kung kinahanglan, aron matul-id ang mga kahiwian.

Busa, bisan paman sa kayugot nga gihambin sa atong umalabot presidente ngadto sa media, padayon kitang magsunod sa iyang matag lihok ug ipanulti. Angay nga mas palambuon pa sa media ang pagbalita mahitungod kaniya, sa iyang mga palisiya, ug sa iyang mga laraw, pinasubay sa mga lagda sa kahusto, kaangayan ug tukmang konteksto.
Pursigido kitang buhaton kini bisan pa sa duha ka makasubong mensahe sa umalabot nga Presidente.

Una, ang iyang pahayag nga gipangayo sa mga kurakot nga tigbalita ang kamatayon tungod sa ilang hiwing binuhatan. Dako kining insulto sa dungog sa 172 ka mga tigbalita nga namatay tungod sa ilang trabaho sukad 1986 dihang nahibalik ang demokrasya sa nasud. Tingale, ang ilang kasaypanan mao nga pursigido sila sa pagpanukiduki ug pagbutyag sa krimen ug korapsyon nga mao pod ang gusto masumpo sa atong umalabot nga Presidente. Subo kaayo nga hangtud karon, walay utok sa mga pagpamatay ang nataral sa hukmanan. Lakip sa mga akusado niining mga kaso mga ahente sa estado, mga warlord, ug mga grupo sa mga criminal nga kaabin ang mga anaa sa gahum.

Ikaduha, tinuyo man o dili, ang iyang mga gipanulti kabahin sa media nakakibhang sa kadasig sa mga tigbalita nga moharong aron makakuha’g tubag kabahin sa mga importanteng isyu kay basin pamalikas ang ilang maani.

Dakong kamatuoran ang korapsyon sa media, sama sa realidad sa 16 milyones nga boto nga iyang naangkon sa piniliay. Ang problema nagtunhay sa mga indibidwal ug sa mga ahensya sa media, ug lalum na ang giugatan kay aduna naman gani kaugalingong linggwahe ang mga nagpatunhay niini.

Apan ang korapsyon sa media susama sa merkado, dunay nanginahanglan sa serbisyo ug dunay tigsuplay sa maong serbisyo. Usa ka solusyon pwedeng mahimo sa umalabot nga administrasyon: ang pagpuo sa tinubdan sa korapsyon. Dakong kabahin sa korapsyon ang mga ahente sa gobierno uban sa mga pulitiko ug PRs sa mga korporasyon nga tuyo ang madayegon nga pagbalita bahin kanila o kaha negatibong pagbalita batok sa ilang mga kaatbang. Lain pang solusyon mao ang paghatag maayong panweldo ug benipisyo sa mga tigbalita.

Laing aspeto sa problema mao nga ang media outlets sa daghang lugar sa nasud gipanag-iya sa mga pulitiko, ug daghan sa mga local government units ang nanag-unang kliyente nga nagbuhi sa ilang operasyon pinaagi sa mga blocktime programs gamit ang kwarta sa katawhan. Dinhi, nalambod ang interes sa mga pulitiko sa unta gawasnong proseso sa pagbalita.

Taliwala niining tanan, ang media ug ang atong umalabot nga Presidente nagkasinabot sa usa ka importanteng punto: ang panginahanglan sa balaod alang sa Freedom of Information (FOI). Kung mapakanaug ang executive order alang niini sa pagsugod sa iyang pangatungdanan, naglaum kita nga dili na maglangay ang Kongreso nga ipasa kini isip balaod.

Ang balaod sa FOI maghatag og gambalay sa tiunay nga dayag ug responsableng pang-gobierno, ug magtuman sa katungod sa katawhan nga masayod ug busa manginlabot sa pagpadagan sa kagamhanan.

Kami sa media nanghinaut sa kalampusan sa umalabot nga administrasyon sa iyang mga gidahum nga kab-uton. Isip mga tigbalita ug mga lungsuranon, gisaad namo ang mapadayunong pagpalambo sa propesyon ug sa pagsunod-kanunay sa sugilanon sa katawhan ug sa nasud. Kami hugtanon pod nga mobarog alang sa gawasnong pagpamulong, gawasnong prensa, gawasnnong pagpadayag, ug sa katungod sa katawhan nga masayod.